Cần một cái nhìn khoa học tỉnh táo và khách quan

Đại tá, nhà nghiên cứu Đỗ Kiên Cường, công tác tại Viện Vật lý Y
Sinh học - Trung tâm Khoa học kỹ thuật và công nghệ quân sự - Bộ Quốc
phòng. Vừa qua trên tờ Thể thao & Văn hóa, tác giả đã có một loạt
bài viết bổ ích, trình bày về các hiện tượng dị thường khác nhau dưới
một cách nhìn khoa học...

Nhà thiên văn Carl Sagan (134-1996): "Tuyên bố dị thường đòi hỏi chứng cớ dị thường"

Như đã trình bày trong loạt bài viết trên TT&VH thời gian qua,
các hiện tượng dị thường là một chủ đề rất rộng lớn và hết sức phức
tạp. Chúng xuất hiện trong một nền văn hóa trên trái đất với những sắc
thái khác nhau. Một số thực ra chỉ là những hiện tượng hoàn toàn tự
nhiên nhưng bị diễn giải sai, chẳng hạn như “ma nhập”. Một số có thể là
sản phẩm của ảo giác, cả khi thức trong giấc mơ (Xuất hồn, cận kề cái
chết…). Một số sản phẩm của sự lừa gạt và gian trá chủ ý và không chủ
ý, mà mục đích cuối cùng có thể là tiền bạc và danh tiếng, hay đơn giản
chỉ là thỏa mãn ước vọng muốn tin. Cần nhấn mạnh rằng, ước vọng muốn
tin các hiện tượng dị thường là một trong những bản năng gốc của con
người, được hình thành và gìn giữ qua hàng triệu năm tiến hóa sinh học
và hàng vạn năm tiến hóa văn hóa. Vì thế chừng nào còn con người, chừng
đó lĩnh vực dị thường học còn là một trong những mối quan tâm của nhân
loại, bất chấp sự tiến bộ không ngừng của khoa học. Đây là điều ngược
với kỳ vọng của các nhà khai sáng mấy thế kỷ trước, khi học cho rằng,
khoa học càng phát triển thì sự mê tín càng đẩy lùi. Đó là lý do nhà nữ
tâm lý học Susan Blackmore, chuyên gia về xuất hồn, cận kề cái chết và
một số hiện tượng lạ khác, đưa ra định luật: “Ước vọng muốn tin các hiện tượng dị thường của con người lớn hơn mọi chứng cớ phản bác”. Đó là định luật Blackmore thứ nhất lừng danh trong lĩnh vực dị thường học.

Nhà ảo thuật Mỹ lừng danh James Randi, sáng lập viên CSI, kẻ thù của giới tâm linh giả danh

Tại sao chúng được tin tưởng?
Như các cuộc thăm dò dư luận đã chứng tỏ, mặc cho hiểu biết của nhân
loại ngày càng tăng, niềm tin vào hiện tượng lạ của con người vẫn luôn
tồn tại với thời gian. Vì thế James McConnell, ĐH Michigan, Mỹ, Susan
Blackmore, ĐH Tây Anh quốc, John Barrow, ĐH Cambridge, Anh đưa ra các
lý giải như sau:

1. Psi có thể có thật, nhưng ta chưa biết thực hiện nó trong phòng thí nghiệm.

2. Một số hiện tượng tự nhiên chưa có lời giải đáp thỏa đáng, nên nhiều người xem psi cũng có thể như vậy.

3.
Con người có xu hướng tin vào cảm nhận bản thân hơn các bằng chứng
khách quan. Theo Blackmore (1986): “Người tự xem mình thông minh, học
hành tử tế và người có khiếu quan sát tốt thường tin rằng, cái mà mình
chưa hiểu nhất định phải là cái siêu nhiên”

4. Ở mức độ nhất
định, niềm tin vào sự huyền bí và hiện tượng lạ là nhu cầu có thực và
mang tính ưu thế sinh tồn của con người, theo Barrow (1995).

Đó
là một trong những lý do thúc đẩy cố thiên văn gia lừng danh Carl
Sagan, cha đẻ chương trình tìm kiếm các nền văn minh ngoài trái đất
SETI bằng cách theo dõi các sóng điện từ liên hành tinh, viết cuốn Thế
giới quỷ ám: Khoa học như ngọn nến trong bóng tối, 1996. Qua đó ông
muốn nhắn gửi thông điệp gan ruột rằng, đừng hy vọng ánh sánh khoa học
có thể đẩy lùi bóng tối mê tín một cách dễ dàng, khi mỗi người chưa tự
thắp cho mình một ngọn lửa.
Tại sao chúng bị nghi ngờ?
Theo Bách khoa toàn thư về các hiện tượng dị thường, do NXB
Promethus Books ấn hành năm 1996, psi và các hiện tượng lạ khác bị khoa
học chính thống nghi ngờ vì 8 lý do như sau:

1. Chúng không thỏa
mãn tiêu chí tiến bộ của khoa học, vì sau hơn 100 năm nghiên cứu, kể từ
khi Hội nghiên cứu tâm linh đầu tiên trên thế giới được thành lập tại
Anh năm 1882, ngành dị thường học không hề thu được một thành tựu đáng
chú ý nào.

2. Chúng quá phức tạp, nên không có định nghĩa thống nhất. Vì thế khoa học rất khó giới hạn vấn đề để trao đổi và nghiên cứu.

3.
Thiếu chứng cớ ủng hộ đáng tin cậy. Sagan từng đặt ra tiêu chí “Tuyên
bố dị thường đòi hỏi chứng cớ dị thường”. Hiện chưa có những chứng cớ
như vậy.

4. Giản lược về phương pháp nghiên cứu, cách thu thập
và xử lý kết quả. Nghiên cứu tại nước ta nằm trong tình trạng này, vì
chỉ dùng cách “thử nghiệm tại hiện trường”, tức thấy sao ghi vậy, nên
không ngăn ngừa được sự rò rỉ thông tin, cũng như sự lừa gạt và man
trá, nếu có.

5. Không thỏa mãn tiêu chí liên thông của
khoahọc,vì psi và các hiện tượng lạ khác không liên quan với các khoa
học hiện hành, theo tuyên bố của giới tâm linh học. Đối với trình độ
khoa học hiện hành thì đây là một nhược điểm chí tử.

6. Tính lặp
lại quá kém. Các hiện tượng khách quan thì phải lặp là được trong nhiều
thử nghiệm khác nhau. Các hiện tượng dị thường không thỏa mãn tiêu chí
này.

7. Ngụy tạo, lừa gạt và man trá, cả chủ ý và không chủ ý,
là bạn đồng hành chung thủy của lĩnh vực dị thường từ buổi bình minh
nhân loại. Nhà tâm linh Uri Geller (lsrael) hay cô đồng Ph. (miền
Trung) là những minh họa cụ thể.

8. Một số hiện tượng dị thường
có cách giải thích hoàn toàn bình thường, như “ma nhập” chỉ là các rối
loạn tâm thần kiểu nhân cách phân ly nay đa nhân cách, “nói chuyện với
người chết” chỉ là cách lấy án từ thân nhân bằng các kỹ thuật khác nhau
(đọc nóng, đọc ấm và đọc nguội).
Chúng ta nên làm gì?
Trước một vấn đề vô cùng phức tạp trên các khía cạnh khoa học, văn
hóa và xã hội như vậy, theo thiển ý của người viết, nên thực hiện những
việc như sau:

1. Khẳng định và tuyên truyền các quan điểm duy
vật biệnc hứng và các kiến thức khoa học hiện đại, nhất là khoa học tâm
trí, để góp phần đẩy lùi các trào lưu mê tín mới đang có chiều hướng
gia tăng trong nhân dân, kể cả trong giới trí thức. Tăng cường óc phê
phán và tư duy phản biện đặc trưng của khoa học.

2. Tách các
hiện tượng dị thường khỏi các hoạt động tín ngưỡng và tôn giáo, cho dù
trong nhiều trường hợp, rất khó phân định ranh giới rạch ròi giữa chúng
(thờ cúng ông bà là tín ngưỡng; vậy vay tiền bà Chúa Kho là tín ngưỡng
hay mê tín?)

3. Hạn chế sự tuyên truyền và sự thừa nhận không
phê phán các hiện tượng ngoại cảm và tâm linh, cũng như các hiện tượng
dị thường khác.

4. Tố chức nghiên cứu các hiện tượng lạ một cách
khoa học, khách quan và không định kiến, tránh những sai lầm về phương
pháp như tại nước ta thời gian vừa qua. Tốt nhất là thử nghiệm có kiểm
soát trong phòng thí nghiệm với sự tham gia của giới chuyên môn đủ thẩm
quyền khoa học và giới ảo thuật (để tránh sự lừa gạt, nếu có).

5.
Thành lập tổ chức của những người nghi ngờ theo mô hình ủy ban yêu cầu
nghi ngờ Mỹ CSI , để tạo đối trọng với xu hướng “chúng ta muốn tin”
mang tính bản năng của con người. Tổ chức này cần hoạt động dựa trên
tài trợ tư nhân, như các tổ chức tương tự trên thế giới (vì không có
chính phủ nào dùng tiền thuế của dân để nghiên cứu các vấn đề đáng ngờ
về mặt khoa học).

6. Các nhà nghiên cứu trong lĩnh vực tâm trí
học (tâm lý học, thần kinh học, tâm thần học, trí tuệ nhân tạo…) cần đi
đầu trong việc tìm kiếm lời giải đáp, vì họ là những người am hiểu nhất
về nguyên lý và cách thức vận hành của tâm trí, nhất là vô thức, thành
tố liên quan chủ yếu với các hiện tượng lạ.
Những hoạt động đó cần cần được thực hiện khôn khéo, cương quyết,
đồng bộ và kiên trì. Có như thế may ra mới đẩy lùi được từng bước sự mê
tín với tư cách một bản năng gốc đã được hình thành và phát triển trong
mỗi con người qua hàng triệu năm tiến hóa.

---

Các cuốn sách về hiện tượng dị thường, tâm linh của tác giả Đỗ Kiên Cường
1. Lý giải các hiện tượng dị thường
Tác giả: Đỗ Kiên Cường.
Nhà xuất bản: NXB Trẻ
Năm xuất bản: 2000
Số trang: 259
Nội dung
Thuật ngữ dị thường bao hàm một nội dung phong
phú, từ những hiện tượng siêu nhiên trong các chủ đề tôn giáo cho đến
những lý thuyết mang tính cách mạng trong khoa học mà lúc đầu ít người
thấu hiểu nên cho đó là dị thường.
Trong cuốn sách này tác giả chỉ giới hạn khái niệm trong một số hiện
tượng lạ chưa có lời giải thích thoả đáng bằng khoa học như hiện tượng
thần giao cách cảm, thấu thị, tiên tri, viễn di sinh học, nói chuyện
với người chết, luân hồi, xuất hồn, ma nhập, cầu hồn, đĩa bay, giấc
mơ... Tất cả những hiện tượng trên - dù dị thường - đều là những hiện
tượng đã và đang xảy ra trong hiện thực khách quan. Vấn đề là ở chỗ
nhìn nhận, lý giải hiện tượng dưới lăng kính khoa học hay gán ghép cho
nó lực lượng huyền bí...

2. Hiện tượng tâm linh
Tác giả: Đỗ Kiên Cường.
Nhà xuất bản: NXB Trẻ
Năm xuất bản: 2001
Số trang: 256
Nội dung
Tôi đã dành một phần lớn thời gian trong những
ngày xuân Tân Tỵ (2001) mà không hề nuối tiếc để đọc những trang bản
thảo về khoa học và tâm linh của nhà vật lý y sinh Đỗ Kiên Cường. Những
trang văn, những bài viết của tác giả đã cuốn hút tôi từ đầu đến cuối
như một cuốn tiểu thuyết hay. Có những điều như luồng sáng rọi qua tâm
trí, làm phong phú thêm hiểu biết, suy nghĩ, tin yêu của bản thân. Có
thể đây là những cảm nhận riêng tư, song tôi tin rằng chúng cũng là của
nhiều người trong số những ai có dịp đọc những trang sách. Thực ra
nhiều bài viết đã được công bố trên báo chí, nhưng khi được tập hợp
thành một tập sách, tôi nghĩ sức thuyết phục của chúng đã tăng lên rất
nhiều... (GS. Trần Thanh Đạm)...
3. Tâm Linh Dưới Góc Nhìn Khoa Học
Tác giả: Đỗ Kiên Cường.
Nhà xuất bản: NXB Thanh Niên
Năm xuất bản: 2002
Số trang: 224
Nội dung
Nếu như bạn gặp một người không quen biết trên đường và
người đó đã cung cấp cho bạn những thông tin đã và sắp xảy ra trong
cuộc sống của bạn. Khi đó bạn có tin vào những lời phán đó không? Bạn
có cho rằng bói toán có độ chính xác cao hay không? Và theo bạn thì tại
sao chúng ta lại mê bói toán đến như vậy, cho dù đang sống giữa thời kỳ
phát triển rực rỡ chưa từng thấy của khoa học? Những câu hỏi tương tự
như vậy sẽ được giải đáp trong cuốn Tâm Linh Dưới Góc Nhìn Khoa Học của
tác giả Đỗ Kiên Cường.
4. Huyền Thoại Và Sự Thật ( Lý Giải Các Hiện Tượng Dị Thường )
Tác giả: Đỗ Kiên Cường.
Nhà xuất bản: NXB Trẻ
Năm xuất bản: 2006
Số trang: 184
Nội dung
Quyển Huyền thoại và sự thật đưa ra bức tranh
tương đối đa chiều về các đối tượng khảo sát, qua đó giúp bạn đọc có
thêm thông tin để lựa chọn, chứ không áp đặt quan niệm riêng. Nói cách
khác, bộ Lý giải hiện tượng dị thường nói chung, quyển huyền thoại và
sự thật nói riêng là lời mời gọi thảo luận hoàn toàn dân chủ.